مونس تابان رو 
در قسمت اول حقوق کیفری به بررسی جرم جعل، تعریف آن و سه عنصر مادی، معنوی و ضرری می‌پردازیم پس با آکادمی علم و مسکن همراه باشید!
تعریف جرم جعل
منظور از جعل سند تغيير يا تحريف متقلبانه سند به قصد ضرر رساندن به ديگری است. ماده 97 قانون مجازات عمومی مصوب 1304 جعل و تزوير را اين گونه تعريف کرده بود: «جعل و تزوير عبارت است از ساختن نوشته يا سند يا چيز ديگری بر خالف حقيقت يا ساختن مهر يا امضای اشخاص رسمی يا غير رسمی يا به قصد تقلب خراشيدن يا تراشيدن يا قلم بردن يا الحاق يا محو يا اثبات يا سياه كردن يا تقديم يا تأخير تاريخ سند نسبت به تاريخ حقيقی يا الصاق متقلبانه نوشته به نوشته ديگری يا بكار بردن مهر ديگری بدون اجازه صاحب آن و نظاير آن».
شبيه همين عبارت در ماده 20 قانون تعزيرات مصوب 1362 نيز آمده بود: جعل و تزوير عبارتست از: «ساختن نوشته يا سند يا چيز ديگری بر خلاف حقيقت يا ساختن مهر يا امضای اشخاص رسمی يا غير رسمی يا به قصد تقلب خراشيدن يا تراشيدن يا قلم بردن يا الحاق يا محو يا اثبات يا سياه كردن يا تقديم يا تأخير تاريخ سند نسبت به تاريخ حقيقی يا الصاق متقلبانه نوشته‌ای به نوشته ديگری يا بكار بردن مهر ديگری بدون اجازه صاحب آن و نظاير آن».
نهايتاً ماده 523 قانون مجازت اسلامی مصوب 1375 مصاديق جعل را احصا نموده است: «جعل و تزوير عبارتند از: ساختن نوشته يا سند يا ساختن مهر يا امضای اشخاص رسمی يا غير رسمی خراشيدن يا تراشيدن يا قلم بردن يا الحاق يا محو يا اثبات يا سياه کردن يا تقديم يا تاخير تاريخ سند نسبت به تاريخ حقيقی يا الصاق نوشته‌ای به نوشته ديگر يا بکار بردن مهر ديگری بدون اجازه صاحب آن و نظاير اين‌ها به قصد تقلب.«
عنصر مادی
در خصوص جرم جعل چنين مقرر می‌دارد: جعل و تزوير عبارتند از: ساختن نوشته يا سند يا ساختن مهر يا امضای اشخاص رسمی يا غير رسمی خراشيدن يا تراشيدن يا قلم بردن يا الحاق يا محو يا اثبات يا سياه کردن يا تقديم يا تاخير تاريخ سند نسبت به تاريخ حقيقی يا الصاق نوشته‌ای به نوشته ديگر يا بکار بردن مهر ديگری بدون اجازه صاحب آن و نظاير اين‌ها به قصد تقلب.
عنصر معنوی
لازم به ذکر است که برای تحقق عنصر روانی جرم جعل از يک سو بايد قصد ساختن يا تغيير دادن احراز شود. از سوی ديگر مرتکب بايد قصد کامل فريب دادن ديگران را داشته باشد. البته منتفع شدن شخص جاعل يا تحقق ضرر برای جرم شرط نمی‌باشد.
عنصر ضرری
در جعل علاوه بر سه عنصر مادی، قانونی و معنوی عنصر ضرری هم از شرايط تحقق جرم جعل است؛ يعنی جعلی جرم است که منجر به ضرر شود. اين عنصر مبنای قانونی ندارد؛ ولی رويه قضايی و دکترين حقوقی بر اين مسئله استوار است؛ لذا در نظريات متعدد از جمله نظريه شماره 7681/7 مورخ 15/11/73 و يک نظريه ديگر هم در سال 85 اشاره شده که ضرر از عناصر متشکله جرم است. اين رکن هم از شرايط تحقق جعل است اما اولاً در جعل «ضرر محتمل و بالقوه« شرط است نه «ضرر فعليت يافته». بنابراين کسی که در چک يکصدهزار تومانی، جعلی انجام داده و آن را به دويست هزار تومان تبديل کرده است هر چند قبل از مراجعه به بانک دستگير شود به اتهام جعل تحت تعقيب قرار خواهد گرفت.
ثانيا، مقصود از ضرر، نفع جاعل يا ديگری نيست. هرچند جاعل منتفع هم نشود باز جعل محقق شده است. البته امکان ضرر بايد نسبت به منتسب اليه وجود داشته باشد. لذا بايد منتسب اليه فرد معلومی باشد نه فرد موهوم. بنابراين ساختن نوشته حاوی اهانت به مقامات و منتسب کردن آن به ضرر موهوم يا فردی که مدت‌ها پيش در گذشته است، ضرر محسوب نخواهد شد در نتيجه جعل نيست.
منبع: حقوق کیفری اتحادیه املاک و خودرو – دکتر کریم حبیب پروین
